Claudia de Breij over De Joodse Raad: 'De minst bingebare serie ooit gemaakt. En toch wil je het echt zien.'

Hoeveel films, boeken en series over de Tweede Wereldoorlog heb ik al gezien? Van de gruwelen in Auschwitz tot de heldendaden in Holland, al of niet geflatteerd, ik dacht dat ik het allemaal al wel wist. Muziekje van Rogier van Otterloo eronder, klaar.

Maar nu zie ik een serie die me elke week ontzet achterlaat. De minst bingebare serie ooit gemaakt, want van elke aflevering moet je een paar dagen bijkomen. En toch wil je het echt zien.

Als je dat nog niet gedaan hebt, begin dan vandaag nog met het kijken van de televisieserie De Joodse Raad.

Je gaat er anders van kijken. Hoe ongelofelijk knap is het van schrijver Roos Ouwehand om iets te maken over een periode die al zo vaak beschreven is, maar nu met een perspectief dat we nog niet kenden. Twee nieuwe gezichtspunten zelfs.

Ten eerste het perspectief van degene die nog niet weet hoe het afloopt. We zijn gewend te kijken naar afbeeldingen van het bordje ‘Voor Joden verboden’ met in het achterhoofd wat er daarna kwam. ‘Voor Joden verboden’ voelt voor de ingevoerde kijker als de eerste halte richting Auschwitz. Maar door deze serie kon ik voor het eerst invoelen dat mensen die niet wisten wat erna zou komen, leefden vanuit de werkelijkheid die ervoor kwam. Dat het heden altijd een eindpunt lijkt. Hierná zal het toch niet erger worden? Want ‘Voor Joden verboden’ kwam voor deze mensen niet vóór Auschwitz, maar na dansavonden, schooljaren, huwelijksfeesten, fietstochtjes naar het strand, gewoon: het leven. Het was het einde van de normale jaren, niet het begin van de gruwelen.

En dat brengt me bij de tweede perspectiefwissel die Roos Ouwehand heeft bewerkstelligd. Als het gaat over de Holocaust, zie je al snel uitgemergelde figuren in gestreepte pakken voor je. Ontmenselijkten. Nu zie je de mensen vóór ze uitgehongerd werden, geslagen, geselecteerd, vergast. Nu zie je dat het mensen waren. In veel films over de Tweede Wereldoorlog is de Holocaust een decor, de Jodenvervolging een motief voor de held of heldin om in het verzet te gaan. Of het is een eindpunt, het onvoorstelbare, waardoor het dat ook blijft: onvoorstelbaar. Want als je wat er voorafging aan de gaskamers weglaat, blijft het onvoorstelbaar.

En daarom gaat deze serie zo onder je huid zitten. Dat mensen gehoorzaam waren aan de Duitsers, omdat ze dachten zo misschien nog iets ten goede te veranderen aan hun lot. Je wilt het niet, maar je kunt het je voorstellen.

En dat brengt het soort empathie zonder direct oordeel dat je vandaag de dag hard nodig hebt.

Dus hulde aan schrijvers Roos Ouwehand en Paul Jan Nelissen, aan regisseur Paula van der Oest en aan de EO en de NPO. Wie leeft, wie sterft, wie vertelt je verhaal? Zij doen het.

Dit artikel komt uit VARAgids 14, bladzijde 15.